Fljótsdæla. Náttúra og mannlíf í Fljótsdalshreppi

Helgi Hallgrímsson (Höfundur)

Fljótsdalur er ein fegursta og kostaríkasta sveit á Íslandi. Yfir dalnum gnæfir Snæfell í sinni tign, hæsta fjall landsins utan jökla. Stórárnar Keldá og Jökulsá falla um dalinn í fjölda mikilfenglegra fossa, sem hafa rýrnað eftir Kárahnjúkavirkjun. Óskertir eru þó tveir af hæstu fossum landsins, Hengifoss og Strútsfoss. Í botni dalsins er Lagarfljót. Sveitin er víða skógi vaxin og þar hófst bændaskógrækt fyrst hér á landi um 1970.

Lýst er landslagi og náttúrufari í hreppnum og getið ábúenda á hverri jörð frá um 1800 til vorra daga og sumsstaðar lengra aftur í tímann. Því næst er saga hreppsins rakin í nokkrum köflum frá landnámi til nútíma. Bókin er 543 bls., með nærri 700 myndum, þar af yfir 400 litmyndum. Fljótsdalshreppur styrkti útgáfuna rausnarlega.

Fljótsdalur er vettvangur helstu fornsagna Austurlands. Valþjófsstaður hefur frá 12. öld verið eitt mesta höfuðból landsins, kirkjustaður og prestssetur. Þar var í margar aldir „rauðviðarskáli“ og glæsileg stafkirkja með útskorinni hurð sem kennd er við staðinn, og prýðir nú sýningar Þjóðminjasafnsins. Í Végarði er miðstöð félagslífsins og gistihúsið Fljótsdalsgrund. Í Valþjófsstaðafjalli er stærsta vatnsvirkjun lands­ins, Fljótsdalsstöð.

Á Skriðuklaustri er Gunnarshús, sem á engan sinn líka hérlendis. Þar var munkaklaustur á fyrri hluta 16. aldar, síðan sýslumannssetur, á liðinni öld bústaður Gunnars skálds, þá tilraunastöð í búskap og loks Gunnarsstofnun og Snæfellsstofa. Á Brekku var læknissetur frá 18. öld og sjúkrahús á fyrri hluta síðustu aldar. Á Egilsstöðum er nýlega stofnað Óbyggðasetur, gistihús við Laugafell og timburvinnsla á Víðivöllum ytri.

Á 19. öld og lengur voru Fljótsdælir í fararbroddi í félagslífi og framkvæmdum, settu m.a. upp strengi til að flytja hey af fjöllum, byggðu kláfa og hengibrýr, og „straumferju“, þá einu sinnar gerðar á Íslandi. Ýmsar listir hafa blómgast í Fljótsdal, einkum tónlist og skáldlist. Gunnar Gunnarsson rithöfundur var fæddur þar og uppalinn fyrstu árin, var síðan bóndi á Klaustri 1939–1948, og Guttormur J. Guttormsson skáld í Kanada átti þar rætur, auk margra annarra skálda og rithöfunda.

Bókarhöfundur ólst upp í Fljótsdal, en hefur síðan 1987 verið búsettur í Egils­staðakaupstað og er nú rúmlega áttræður. Hann hefur áður samið bókina Lagarfljót – mesta vatnsfall Íslands, sem Skrudda gaf út 2005, í sama broti og Fljótsdæla, og tengist efni þeirra á ýmsan hátt.

543 bls. | 226 x 300 | 2016 | ISBN 978-9935-458-61-2